▷ aztek mi̇toloji̇si̇ » tanrılar, mitler, gelenekler ve inançlar

Aztek İmparatorluğu, 1345’ten 1521’e kadar Meksika Vadisi’ni yöneten bir halktı. Onlar büyük savaşçılardı, gösterişli anıtlar inşa ediyorlardı, bilgili astrologlardı ve aynı zamanda acımasız diktatörlerden oluşan bir ırktı.

Tenochtitlan şehrinde büyük bir imparatorluk doğurmayı başaran ve Meksika soyundan geldiği için bazen bu adla da anılan bir şehir. Bu toplumun göçebe ve aynı zamanda çok dindar karakteri, deyim yerindeyse, genellikle güneşe yönelik büyük fedakarlıklar gerektiriyordu, çünkü güneş onların egemen tanrısıydı.

Kendi anlatımlarına göre Aztekler, başka bir krallığın boyunduruğundan kurtulup Texcoco Gölü’ne yerleşene kadar atalarının Meksika’sında dolaşan bir halktı. İlahi bir vahiy onlara büyük başkentlerini gölün ortasındaki bir tümseğe inşa etmelerini emretti ve oradan siyasi, askeri, dini ve kültürel nüfuzlarını genişlettiler.

Aztek mitolojisine göre insanın görevi, güneşi beslemek ve tanrıların unutulmaması için kanını sunmaktı. Beş asır sonra onların tanrıları hâlâ hafızalarımızdadır.

Aztek kültürünün yaratıcı efsanesi

Aztek mitolojisi doğası gereği çok tanrılıydı ve bildiğimiz yaşamın çoğalıp gelişebilmesi için bizden önce dört dünyanın yok edildiğine inanıyorlardı.

İlk dünya , Dünya Güneşi’ne veya Nahui Océlotl’a emanet edildi, ancak bu dünya, korkunç jaguarlar tarafından harap edildi. Sonra Rüzgarın Güneşi’ne veya Nahui Ehécatl’a emanet edilen yeni bir dünya yaratıldı. Bu dünya şiddetli rüzgarlarla yok edildi. Daha sonra görev Fiery Sun’a veya Nahui Quiáhuitl’e düştü. Bir ateş yağmuru bu dünyayı ve güneşini yok etti. Dördüncüsü, korkunç bir sele yenik düşen Su Güneşi veya Nahui Atl’dı .

Beşinci Güneş’in Yaratılışı

Aztek mitolojisinin bu bölümünde tanrılar bu başarısızlıklardan ders almış ve yeni bir dünya yaratmaya karar vermişlerdir.

İlk dört güneş artık var olmadığından yenisini yaratmak zorunda kaldılar ve Beşinci Güneş’i yaratmak için iki gönüllü çağırmaya karar verdiler. Çağrıya ilk olarak zengin ve etkileyici bir kıyafet giyen tanrı Tecuciztécatl yanıt verdi.

Çağrıya başka kimse cevap vermeyince, yaratıcılar pejmürde, temiz görünüşlü bir tanrı gördüler ve ona seslendiler. Bu onur için tanrılara teşekkür ederek görevi kabul etti. Bu tanrının adı Nanahuatzin’di .

Beşinci Güneş’in yaratılışı, iki tanrının oruç tutarken ateşe kurban sunması gereken çok günlük bir ritüeli gerektiriyordu. Orucun sonunda kendilerini ateşe atmak zorunda kalacaklar ve ölümleriyle yeni güneşe hayat vereceklerdi.

Tecuciztécatl gösterişli tekliflerde bulunurken, Nanahuatzin yalnızca basit hediyeler sunabiliyordu. Çağrıldıklarında ilk gelen Tecuciztécatl oldu. Dört kez kendini ateşe atmayı denedi ama cesareti yoktu.

Sadece dört deneme yapılabildiği için Nanahuatzin adı verildi. İkincisi bir an bile tereddüt etmeden kendini ateşe attı ve böylece Beşinci Güneş , Nahui Ollin doğdu.

Tecuciztécatl , rakibinin değer kazandığını görünce o da kendini feda etmeye karar verdi, kendini alevlere attı ve ikinci bir güneş doğurdu.

Görüldüğü gibi hem Aztek mitolojisi hem de tüm kültürü için beş rakamı her zaman büyük bir ağırlığın sembolü olmuştur. Bu kültürde her şey dört temel parçadan ve dengeyi sağlayan bir beşinci parçadan oluşuyordu.

Gece ve gündüzün yaratılışı

İki güneş doğudan yükseldiğinde tanrılar ikisinin de hareket etmediğini ve aynı yoğunlukta parıldayarak herkesi kör ettiğini gördüler. İkisinin değeri eşit olmadığı için tanrılar Tecuciztécatl’a bir ceza verdiler ve ona bir tavşan fırlattılar, bu tavşan yüzünü yaraladı ve parıltısını söndürerek aya dönüştü.

Artık geriye kalan tek şey, kutsal yaşam döngüsünü yaratmak için hareket edecek yıldızlardı. Bunun ancak ölümle mümkün olabileceğini anladılar ve insanların yaşaması, refaha kavuşması, onları anması ve onlara ibadet etmesi için hepsi kendilerini feda ettiler.

El Aztek tanrıları

Aztek mitolojisi yukarıda da bahsettiğimiz gibi çok tanrılı bir kökene sahiptir. Birçok tanrıya inanan bir halktı. Her tanrının yaşamın belirli alanları üzerinde gücü vardı ve ihtiyaç duyulana göre çağrıldı.

Aztek tanrılarının her biri, bir calpulli’nin (Yunan oikos’una eşdeğer toprakları paylaşan bir grup Aztek ailesi) hamisi ve koruyucusuydu.

Aztek mitolojisinin ana tanrıları

sekizizilopochli

Bazıları ismini “Sol Sinekkuşu” veya “Güneşin solundaki Sinekkuşu ” olarak yorumluyor. Güneşi ve savaşı temsil eder ve Meksika’nın vesayet tanrısıydı. Onun imajı her zaman sinek kuşu başlı bir miğfer ve bir xiuhcoatl veya ateşli bir yılandan oluşur. Zamanla bozulan amaranth tohumları kullanıldığından bu tanrının resimlerini bulmak genellikle zordur.

Quetzalcoatl

Zamanın, mısırın ve üretimin tanrısı. Tüylü bir yılan olarak tasvir edilmiştir ve ikili bir tanrıdır ( Ehecatl-Quetzalcoatl ). Ehecatl gibi o da yerini yağmurlara bırakan rüzgarı temsil ediyordu ve salyangoz şeklinde oyulmuş bir göğüs kemeri ve rüzgarın mücevheri olan Ehecacochcatl’ı takıyordu. Güneşe giden yolu açan o olduğu için Venüs ile ilişkilidir.

tlaloc

Yağmurun ve bununla ilgili tüm hava olaylarının tanrısıdır ve Orta Amerika panteonundaki en eski ve en önemli tanrılardan biridir. Genellikle yeşim bir kıyafet, çarpık bir burun oluşturacak şekilde bir araya gelen iç içe geçmiş iki yılandan yapılmış at gözlüğü ve yağmur damlalarını anımsatan büyük dişler giyerken görülür. Genellikle taşıdığı yılan şeklindeki asa, yıldırımı temsil eder.

Centéo

Mısırın tanrıça-tanrısıdır. Nahuatl’da Sinteotl veya sintli olarak bilinir. Pislik tanrıçası Tlalzeotl ile bereket tanrıçası Xochiquetzal’in oğlu. Mısırın olgunluğuna göre bazen her iki cinsiyetten biri olarak karşımıza çıkarken bazen de genç bir adam olarak temsil edilir. Kadın olarak tasvir edildiğinde adı Chicomecoatl’dır. Sarı gövdeli ve başlık olarak kulağı olan genç bir adama benziyor.

vesikalık

“Yılan etekli” olarak bilinir. Bereket tanrıçası. O, Toprak Ana’yı temsil eder ve bu nedenle tüm tanrılar onun soyundan gelmiştir. Her zaman yılanlara bürünmüş bir form olarak görülür; bu onun giysilerini veya damlayan kanlarını temsil edebilir. Bazen başı kesilmiş görünüyor.

coyolxauhqui

Bu tanrıça gece ve gündüzün döngüsünü temsil eder ve bir daire içine alınmış yerde parçalanmış bir kadın olarak tasvir edilir. Savaş tanrısı Güneş Tanrısı Huitzilopochli’nin , Coyolxauhqui’yi savaşta yenildikten sonra Coatepec tepesinden attığı söylenir. Böylece savaşın tanrısı güneş, yenilen ise aydır.

Chalchiuhtlicue

Yaşayan suların, tatlı suların ve bakımın tanrıçasıdır . “Yeşim Etekli Olan” olarak bilinir. Emziren bir anne veya dizlerinin üzerinde doğmuş ve yeni doğmuş bebekleri taşıyan bir su akışıyla tasvir edilmiştir. Eteği chalchihuitelerden (mavi taşlar) yapılmış ve yılan miğferi takıyor.

Huehueteotl -Xiuhtecuhtli

“Kadim ve Ateş Tanrısı” olarak da bilinen o, dünyanın takvimini ve döngülerini temsil eden tanrıdır. Buruşuk, kambur ve dişsiz yaşlı bir adam olarak görülebilir ve ateşle ilişkilendirilir. Evrenin merkezinde yaşıyor ve quincunx’u veya Dört Yönün Haçı’nı takıyor.

tezcatlipoca

Yaşam ve ölümün ikiliğini, büyücülerin ve haydutların hamisi ve ebedi olarak sahip olunan gençliği temsil eder. Adı “Dumanlı Ayna” anlamına geliyor ve durum gerektirdiğinde hem aldatıcı ve düzenbaz hem de cesur ve onurlu olabiliyordu. Quetzalcoatl ile ilginç bir düşmanlık hikayesi var ve savaşı, gece rüzgarını ve genç jaguar savaşçılarını çağrıştırıyor.

Aztek İmparatorluğu

Aztekler, mağlup düşmanlarının kanını sunarak güneşi canlı tutmak gibi kutsal bir göreve sahipti. Bunu bir öncül olarak kabul ederek, İspanyol öncesi dünyanın en şiddetli ve en inatçı savaşçıları haline geldiler.

İnsan kurban etmeyi, yamyamlığı uyguladılar ve Hernán Cortez ve adamları tarafından yenilene kadar tüm komşularına boyun eğdirdiler. Öte yandan büyük mimarlardı, astronomik ölçüm aletleri olmadan 360 günlük bir takvim tasarladılar ve Texcoco Gölü’nün sularına mısır ekmelerine olanak tanıyan “chinampalar” adı verilen hidroponik bir sistem tasarladılar. Başkenti Tenochtitlán’daydı.

Azteklerin siyasi organizasyonu

Aztek İmparatorluğu’ndaki en önemli konum, tüm toprakları yöneten ve tüm güç alanlarında otoriteye sahip olan Huey Tlatoani’nin konumuydu. En önemli şehirlerin tlatoanilerinden ve calpulli’nin bazı temsilcilerinden oluşan bir konsey olan tlacopan’a başkanlık ediyor .

Sosyal yapısı soyluların tüm gücü elinde bulundurduğu katı bir kast sistemine dayanıyordu. Tlacopan tüm siyasi, askeri ve idari kararları aldı ve hükümdarın ölümü üzerine Huey Tlatoani’yi atadı.

Fethedilen bazı şehirlerde, genellikle direniş bölgelerinin mevcut olduğu şehirlerde, bir garnizonun desteğiyle bir askeri vali görevlendirildi.

İmparatorluk genişlemeye başladıkça, kayda değer işler yaparak rütbeleri yükselen ve tlatoani için yönettikleri toprak ve hizmetkarları ödül olarak alan lordlar olan tecutli ortaya çıktı.

Calpullec , calpulli’yi yöneten ataerkil liderlerdi. Temel ev birimiydi ve birkaç Macehuatlin ailesinden oluşuyordu. Parsellere bölünmüş küçük topraklara sahiplerdi.

Aztek halkının çoğunluğunu Macehuatlinler oluşturuyordu. Bunlar çiftçiler, zanaatkarlar, tüccarlar ve sivil memurlardı.

Aztek toplumunun en alt basamağı tlacotlilerden oluşuyordu. Bunlar bir tür suç veya suç işlemiş ve suçlarının bedelini ücretsiz çalışarak ödemek zorunda kalan kişilerdi. Her ne kadar köle sayılsalar da çoğu zaman bu kişiler belirli bir ceza süresinden sonra serbest kalıyorlardı. Bir tlacotli tekrar ortaya çıktığında feda edildi.

Azteklere göre astronomi

Aztekler için astronomi, hasat döngülerini ölçmelerine ve tutulmalar gibi büyük astronomik olayları tahmin etmelerine olanak tanıdığı için son derece önemli bir konuydu. Tutulmanın gerçekleşeceği gün için bir kurban ritüeli hazırlayabilecekleri ve böylece iki olayın bağlantılı görünmesi için bu bilgiyi dini otorite kazanmak için kullandılar.

Azteklere göre güneş (Huitzilopotchli) , güneşe yer açmak için her gün kız kardeşi geceyi (Coyoxauhqui) yenerdi. Kuyruklu yıldızlara sigara içen yıldızlar deniyordu. Kendi adlarına sahip takımyıldızları vardı ve yıldızları incelemek için gözlemevleri inşa ettiler.

Aztek takviminde 18 aya bölünmüş 360 gün vardır ve güneş döngüsünü tamamlamak için fedakarlıkların yapıldığı beş önemli gün vardı. Takvime karşılık gelen oyma taşta tüm Aztek mitolojisi sembollerle temsil ediliyor.

Aztek İmparatorluğunun Çöküşü

Aztek gücünün azalmasıyla birlikte birçok düşman edindiler. En önemlileri, diğer boyun eğdirilmiş halklarla birlikte 1519’da Tenochtitlán’ı işgal etmek için Hernán Cortez’in adamlarına katılan Tlaxcalanlar ve Totonac’lardı . Böylece, bu topraklarda yaşayanların bilmediği silahların, çeliğin, atların ve savaş köpeklerinin gücüyle Huey Tlatoani’nin egemenliğine son verdiler.

Aztek panteonu

ilkel tanrılar

Dualiteyi (Omeyotl) temsil ederler ve genellikle tek bir varlık olarak Ometeotl olarak anılırlar. Her biri ayrı ayrı Ometecuhtli (erkek) ve Omeciguatl (dişi) olarak bilinir.

El tanrıları

• Huitzilopochtli
• Quetzalcoatl
• tezcatlipoca
• tlaloc
• Xipe-Totec
• Xiuhtecuhtli

Göksel Tanrılar

• Tepeyollotl
• Citlalicue
• coyolxauhqui
• Ehecatl
• Meztli
• karışım
• Karışık
• nanahuatzin
• tlahuizcalpantecuhtli
• tlalchitonatiuh
• Tlétonatiuh
• tonatiuh
• kolotl
• yohualtecuhtli
• Xitlali

Olağanüstü Tanrılar

• Atlasoya
• Ayauhteotl
• Tepeyollotl

Su Tanrıları

• Chalchitlicue
• acuecuciyoticihuati
• Achane
• Ameyalli
• amimit
• atl
• atlacamanı
• Atlatonin veya Atlatonan
• atlahtlı
• Atlaua veya Atlahua
• Chalchiuhtlatonal
• Chalchitlicue
• Matlalcehuitl

magmatik tanrılar

• chantico
• camaxtli
• chantico
• Huehueteotl
• paynalton
• Xocotl

Yemek Tanrıları

• Centéo
• Centéo
• chicomecoatl
• vesikalık
• Ksilonen

Doğurganlık Tanrıları

• xochiquetzal
• Chiconahui
• temazcalteci
• Teteoinnan
• tlazolteotl
• Toci
• tonantzin
• tzitzmitl
• xochipilli
• xochiquetzal
• Cihuacoatl
• Tonacacihuatl
• tonacatecuhtli

Kötü alışkanlıkların tanrıları

• Mayahuel.
• Huehuecoyotl
• macuilcozcacuauhtli
• macuilcuetzpalin
• macuilmalinalli
• Macuiltochtli
• Macuilxochitl
• Mayahuel
• Ometochtli
• Tepoztecatl
• tlazolteotl

Ölüm tanrıları

• Itzpapalotl
• Chalmecatecuchtli
• chalmecatl
• lamatecuhtli
• Itztlacoliuhqui-Ixquimilli
• iztli
• Itzpapalotl
• Mictecacíhuatl
• mictlantecuhtli
• Teoyaomqui
• kolotl

Mesleklerin tanrıları

• Pathecatl.
• akalometochtli
• chicomexóchtli
• Cochimetl
• Huixtocihuatl
• Opochtli
• tlacotzontli
• yacatecuhtli
• Ixtlilton
• patecatl
• Toci

Zamanın tanrıları

• oksomoko
• Sipaktonal

Kaynakça:

MEKSİKA TANRILARINI GÖSTEREN DEFTER, Corinna Rodrigo Enríquez.

Kozmos’un Yaratılışı ve Krallıkların Başlangıcına Dair NAHUA MİTİ, Enrique Florescano .

ESKİ MEKSİKA’NIN TANRILARI, Eduardo Matos Moctezuma.

ESKİ KÜLTÜRÜN VİZYONU, Octavio Paz .